A LEJOHET TË VEPROHET DIÇKA QË NUK PËRPUTHET ME KATËR MEDHHEBET?

A LEJOHET TË VEPROHET DIÇKA QË NUK PËRPUTHET ME KATËR MEDHHEBET?
Kjo është një pyetje që ma kanë shtruar disa lexues para më tepër se tridhjetë vitesh, përkitazi me disa studime nga lëmi i jurispudencës islame (fik’hut) që publikohen në revistën “Nuru-l-Islam”1, të cilat autori i titulloi: “Dispozitat e çuditshme”.
PYETJA: A lejohet të veprohet sipas këtyre dispozitave të çuditshme edhe nëse janë në kundërshtim me medhhebin (shkollën juridike) të cilën e ka zgjedhur lexuesi dhe e pason imamin e medhhebit përkatës, duke e ditur se disa prej këtyre dispozitave janë në kundërshtim me të katër medhhebet e njohura? Andaj, si mund të pranohet të veprohet sipas tyre me gjakftohtësi? A i ka hije një reviste të përgjithshme popullore që të publikojë këso dispozita të çuditshme e të shkaktojë debate dhe kacafytje në mes lexuesve të saj, kur ajo në anën tjetër thërret në unitet, vëllazëri dhe harmoni?
PËRGJIGJJA: Për t’ju përgjigjur si duhet dhe drejtë kësaj pyetjeje çdo lexues, të cilit i intereson feja dhe gjurmon për të vërtetën e pastër, duhet t’i ketë parasysh faktet vijuese:
Imamët e shumtë muxhtehidë (ekspertë):
E para: Drejtimet e të drejtës islame (fik’hut) nuk janë vetëm katër, siç mendojnë disa të pa thirrur, e, po ashtu, dijetarë nuk janë vetëm Maliku, Ebu Hanife, Shafiu dhe Ahmedi, por bashkëkohanikë të këtyre dijetarëve të përmendur kanë qenë shumë dijetarë tjerë të cilët kanë qenë në të njëjtin rang me këta në shkencë dhe ixhtihad, në mos edhe më të ditur dhe më ekspertë.
Lejth ibn Sa’di ishte bashkëkohanik i Malikut. Për të imam Shafiu thotë: “Lejthi ka qenë jurist më i madh se Maliku sikur mos e lenin pas dore nxënësit e tij.”
Në Irak ka qenë Sufjan Eth-Theuri, i cili si jurist nuk është nën gradën e Ebu Hanifes. Imam Gazaliu këtë e konsideron imamin e pestë në fik’h (të drejtën islame), e mos të flasim për peshën e tij shkencore në shkencën e hadithit, ashtu që e mori epitetin “Emiru-l-mu’minin fi-l-hadith” (Udhëheqës i muslimanëve në hadith).
Euzaiju ishte dijetari më i madh dhe pa rival i Shamit, dhe sipas medhhebit të tij atje u veprua mbi dyqind vjet.
Po ashtu, prej familjes së Pejgamberit [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem] kanë qenë imam Zejd ibn Aliu, vëllai i tij, imam Ebu Xhafer Muhamed ibn Ali el-Bakir, djali i tij, imam Xhafer Es-Sadik. Çdo njëri prej tyre ka qenë muxhtehid mutlak (muxhtehid i përgjithshëm), i pranuar te gjithë Ehli Sunneti.
Po ashtu, pas tyre edhe Taberiu ka qenë muxhtehid i përgjithshëm. Ka qenë imam në fik’h (drejtësinë islame), e po ashtu ka qenë imam edhe në shkencën e tefsirit (komentimit të Kur’anit), hadithit dhe historisë. Drejtimi i tij një kohë ka patur ithtarë, e pastaj ata janë shkrirë.
Para këtyre katër imamëve kanë qenë imamët dhe mësuesit e tyre. Bile mësuesit e tyre dhe mësuesit e mësuesve të tyre i përmendin me theks të veçantë si dijetarë të mëdhenj dhe kandila udhëzimi. Cili studiues nuk i njeh për shembull: Seid ibn Musejjibin, shtatë juristët e Medines, Tavusin, Ataun, Seid ibn Xhubejrin, Ikrimen, El-Hasenin, Ibn Sirinin, Shabijun, El-Esvedijun, Alkamen, Ibrahimin, Mesrukun, Mekhulin, Zuhrijun, si dhe shumë e shumë juristë tjerë të brezit të tabi’inëve (pasardhësve të shokëve të Pejgamberit [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem]) të cilët diplomuan në shkollën e sahabeve (shokëve të Pejgamberit [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem]), Zoti qoftë i kënaqur me ta. Dijetarët të cilët kanë ardhur pas kësaj gjenerate kanë qenë të nevojshëm për ta, e po ashtu para kësaj gjenerate që e zumë në gojë kanë qenë juristët e gjeneratës së sahabeve të cilët kanë diplomuar në shkollën pejgamberike, të cilët ishin dëshmitarë të shkaqeve të zbritjes së Kur’anit dhe thënies së haditheve, të cilët kanë patur kuptim më të çiltër të fesë, dhe të cilët kanë qenë më të ditur rreth qëllimeve të Kur’anit dhe më të udhëzuar në termet gjuhësore dhe domethëniet e tyre. Kush nuk e din fik’hun e Ebu Bekrit, Omerit, Aliut, Othmanit, Ibn Mes’udit, Ibn Abbasit, Ibn Omerit, Ubej ibn Ka’bit, Zejd ibn Thabitit, Muadh ibn Xhebelit, Aishes, si dhe figurave tjera të sahabeve?
Katër imamët nuk janë paraqitur të pagabueshëm:
E dyta: Katër imamët, sikundër edhe muxhtehidët tjerë, nuk kanë thënë për vete se janë të pagabueshëm, e as që për ata këtë e ka menduar ndonjë dijetar. Ajo që meriton të thuhet për ta është se kanë qenë muxhtehid, kanë gjurmuar pas të saktës në suaza të potencialit të tyre njerëzor, nëse ia kanë qëlluar kanë patur dy shpërblime, e nëse nuk ia kanë qëlluar kanë patur një shpërblim. Mu për këtë shkak shpeshherë edhe janë tërhequr prej mendimeve të tyre dhe kanë përkrahur mendime tjera në bazë të asaj që kanë nxjerrë prej argumenteve që i kanë hasur. Mu kjo është fshehtësia e transmetimit të më shumë varianteve prej një dijetari rreth një çështjeje. Dihet se Shafiu ka patur dy medhhebe: medhhebin e vjetër në Irak dhe atë të riun në Egjipt. Gati nuk ka çështje me rëndësi në fik’h pa mos patur Maliku dhe Ahmedi në të më tepër se një mendim të transmetuar. Ebu Hanifja disa ditë para vdekjes u tërhoq nga disa mendime të tij.
Para këtyre, Omeri [radijall-llahu anhu] në një vit jepte një përgjigje, kurse vitin e ardhshëm jepte përgjigje tjetër. Kur e pyetnin për shkakun e kësaj, thoshte: “Ajo ka qenë sipas asaj që kemi konstatuar atëherë, kurse kjo sipas asaj që konstatojmë tash!”
Nxënësit e Ebu Hanifes nuk janë pajtuar me të në qindra çështje, varësisht prej argumenteve që kanë pasur para veti, transmetimeve që u kanë arritur apo interesave dhe nevojave të njerëzve që i kanë hasur pas imamit (mësuesit) të tyre. Për këtë disa dijetarë të medhhebit hanefij shpesh thonë në çështjet diskutabile: “Kjo është nga ndryshimi i kohës dhe rredhanave, e jo fakteve dhe argumenteve.”2
Kur u takua nxënësi më i madh dhe më i shquar i Ebu Hanifes, Ebu Jusufi me imamin e Medines, Malik ibn Enesin, e pyeti atë për sasinë e sa’it (njësi matëse sh.p), vakëfet dhe zekatin e perimeve, kurse imam Maliku i tregoi se çka flet sunneti në këtë drejtim, e ai tha: “E pranoj mendimin tënd, o Ebu Abdullah (ka për qëllim imam Malikun), sikur ta kish parë mësuesi im (Ebu Hanifja) atë që e pashë unë, edhe ai do ta lente mendimin e vet sikur unë.” Ky pra është objektivizmi i cili është fryt i diturisë së vërtetë dhe ixhtihadit të qëlluar. Çdo gjë që përmendet prej dijetarëve të mëdhenj (imamëve) e konfirmon këtë të vërtetë të qartë.
Ebu Hanifja ka thënë: “Ky është mendimi im dhe kjo është më e arsyeshmja që e kam parë, e kush jep një mendim më të mirë se i yni, ne e pranojmë.”
Imam Maliku ka thënë: “Unë jam njeri, ia qëlloj dhe gaboj, andaj peshone mendimin tim në Kur’an dhe Sunnet.”
Imam Shafiu ka thënë: “Nëse një hadith i vërtetë nuk e përkrah mendimin tim, mendimin tim hudhne pas shpine; e kur ta shohësh argumentin transparent në një çështje, ai është mendimi im.” Prej thënieve të tij fascinante, që përmenden në këtë kontekst, është: “Mendimi im është i drejtë, por ka mundësi të jetë edhe gabim; dhe, mendimi i tjetrit është gabim, por ka mundësi të jetë edhe i drejtë.”
Nuk ka argument për domosdoshmërinë e imitimit të një medhhebi të caktuar:
E treta: Ndjekja e njërit prej këtyre medhhebeve dhe imitimi i prijësve të tyre në çdo gjë që thonë nuk është as farz e as sunnet. Andaj, fjala e disa autorëve: “Imitimi i një dijetari të caktuar është vaxhib (i domosdoshëm)”, është fjalë e papranueshme.
a. Kur’ani, Sunneti dhe Ixhmaja (konsenzusi i dijetarëve islam) kanë konfirmuar se All-llahu i Madhërishëm robërve të Vet ua ka obliguar t’i jenë të dëgjueshëm Atij dhe Pejgamberit të Tij, por këtij Ummeti nuk ia ka obliguar t’i jenë të dëgjueshëm ndonjë njeriu të caktuar në çdo urdhër dhe ndalesë, me përjashtim të Pejgamberit [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem]. Po ashtu, të gjithë janë unik se asnjë njeri, me përjashtim të Pejgamberit [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem] nuk është i pagabueshëm në urdhrat dhe ndalesat e veta. Për këtë, transmetohet prej Ibn Abbasit, Ataut, Muxhahidit dhe Malik ibn Enesit se kanë thënë: “Çdo njeri, me përjashtim të Pejgamberit [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem], ka mendime që i pranohen dhe mendime që i refuzohen. Prandaj, ndjekja e qenies së gabueshme në çdo gjë që e thotë është devijim i qartë, sepse me këtë çdo imam (dijetar) në mesin e ithtarëve të vet bëhet sikur Pejgamberi në mesin e popullit, ndërkaq kjo është ndryshim i fesë dhe i përgjason asaj për të cilën i ka qortuar All-llahu i Madhërishëm të krishterët në ajetin: “Ata i konsideruan ‘ahbarët’ (priftër jehudi) të tyre, ‘ruhbanët’ (murgjit krishterë) të tyre dhe Mesihun (Isain) birin e Merjemes, për zota pos All-llahut…” (Et-Teube: 31) E kjo për shkak se i dëgjonin ata në ato që ua lejonin dhe që ua ndalonin, siç përmendet ky transmetim prej Pejgamberit [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem].
b. Po ashtu, edhe vetë dijetarët kanë ndaluar të imitohen dhe asnjëherë nuk kanë menduar se ata do t’ua trasojnë njerëzve një rrugë (fe) e cila domosdo duhet të ndiqet, por, përkundrazi, na kanë tërhequr vërejtjen që mos t’i marrim mendimet e tyre pa argument. Imam Shafiu thotë: “Shembulli i atij i cili kërkon dituri pa argument është si shembulli i atij që bart dru natën. E ven në shpinë vandakun me dru, por në të ka gjarpër i cili e kafshon pa e hetuar.”
Muzeniju, në fillim të veprës së tij të versionit të shkurtuar, thotë: “Ky është një rrumbullaksim i diturisë së Shafiut dhe domethënies së mendimeve të tij. Këtë e bëra me qëllim që t’ia ofroj atij që dëshiron ta njohë fenë e vet dhe të jetë më i sigurtë, duke pasur parasysh se Imam Shafiu ka ndaluar të imitohet si ai, po ashtu edhe tjerët.”
Imam Ahmedi thotë: “Mos më imito mua, as mos e imito Malikun, Theurijun e Euzaijun, por bazohu atje ku janë bazuar edhe ata.” Po ashtu thotë: “Prej diturisë së cektë të njeriut është që në fe t’i imitojë të tjerët.”
Ebu Jusufi thotë: “Askujt nuk i lejohet ta thotë mendimin tonë pa mos e ditur prej ku e kemi thënë.”3
c. Imitimi dhe fanatizmi medhhebor është risi (bidat) në këtë Ummet, i cili është në kundërshtim me metodologjinë e selefit (të parëve) dhe tre shekujt e parë. Autori i librit “Tekvimu-l-edil-le” thotë:4 “Njerëzit e gjeneratave të para: sahabet, pasardhësit e tyre dhe të devotshmit, botëkuptimet e veta i ndërtonin mbi argumente. Ata bazoheshin në Kur’an, pastaj në Sunnet, pastaj në mendimet e atyre që erdhën pas Pejgamberit [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem], por që i vërtetonte argumenti. Kështu, ndodhte që personi në një çështje ta merr mendimin e Omerit, pastaj atë e refuzon me mendimin e Aliut në një çështje tjetër, dhe me këtë shihet se drejtimi në sheriat nuk ka qenë as i Omerit e as i Aliut, por ata thirreshin në Pejgamberin e All-llahut. Ata ishin gjeneratat të cilat i lavdëroi Pejgamberi [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem], ata e shikonin argumentin, e jo dijetarët dhe veten. Por, kur perendoi devotshmëria nga pjesa dërrmuese në shekullin e katërt dhe u treguan përtac në kërkimin e argumenteve, argument i bënë dijetarët e tyre dhe ata i ndoqën. Kështu, disa u bënë hanefit, disa malikit, e disa tjerë shafiit; argumentin e konfirmonin me njerëzit dhe e mbështetin të saktën nëse ka lindur nga medhhebi i caktuar.”
Dijetari i shquar Izuddin ibn Abdusselam thotë: “Njerëzit vazhdimisht kanë pyetur se cilët dijetarë kanë qenë unik, pa mos u kufizuar në medhhebe dhe pa mos e refuzuar ndonjë prej pyetësve, derisa u paraqitën këto medhhebe dhe imituesit e tyre fanatik. Kështu ata filluan t’i pasojnë imamët e tyre edhe përskaj largësisë së medhhebit të tij nga argumentet, duke e imituar në mendimet e tij sikur me qenë pejgamber i dërguar, ndërsa kjo është devijim nga e vërteta, largim nga realja, të cilën nuk e pranon asnjë njeri i mençur.”
Pra, muslimani i cili nuk mund t’i nxjerr dispozitat nga argumentet e tyre e ka obligim t’i pyesë dijetarët kompetent, e nuk lypet prej tij që të kapet për një medhheb të caktuar, sepse obligim është vetëm ajo që e ka obliguar All-llahu dhe Pejgamberi i Tij, ndërkaq këta nuk ia kanë obliguar askujt të jetë hanefit, shafiit apo diçka tjetër. Komentatori i librit “Muslemu eth-thubut” thotë: “Obligueshmëria e kësaj nënkupton miratimin e një sheriati të ri.”5
Mospajtimi me një imam nuk është mohim i diturisë së tij:
E katërta: Mospajtimi me të katër imamët, apo me disa prej tyre, nuk nënkupton mohimin e gradës së tyre shkencore, as nënçmim i tyre, as mohim i diturive të tyre, validitetin e përpjekjeve të tyre shkencore dhe sinqeritetin e tyre në gjurmimin pas të vërtetës, e kush e kujton këtë, ai nuk e njeh realitetin e këtij Ummeti dhe historinë e tij.
Dashuria, respekti dhe mirënjohja ndaj këtyre figurave të shquara është prej përcaktimeve thelbësore të fesë Islame. Shejhu-l-Islam Ibn Tejmijje në hyrjen e librit të tij “Ref’u-l-melam an eimmeti-l-a’lam” thotë: “Muslimanët, pas lojalitetit ndaj All-llahut dhe Pejgamberit të Tij, e kanë obligim të jenë lojal edhe ndaj besimtarëve, sikundër që e thekson këtë Kur’ani, e në veçanti ndaj dijetarëve të cilët janë trashëgimtar të pejgamberëve dhe të cilëve All-llahu ua dha funksionin e yjeve me të cilët orientohen njerëzit natën në tokë dhe detë. Muslimanët janë unik në rrugën dhe transmetimin e tyre… Ata janë trashëgimtarët e Pejgamberit në popull, ringjallës të asaj që ka vdekur prej sunnetit, me ata ekzistoj Kur’ani dhe ata me Kur’anin ekzistuan, dhe me ata u shpreh Kur’ani dhe ata me Kur’anin u shprehën…”
Ibn Kasimi thotë: “I kam dëgjuar Malikun dhe Lejthin të cilët për polemikat e shokëve të Pejgamberit [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem] thonin: Nuk është ashtu siç mendojnë njerëzit, se në to ka tolerancë.6 Nuk është ashtu, por disa prej tyre janë të sakta e disa tjera jo. Po ashtu, në lidhje me mospajtimet e sahabeve në mendime Maliku thotë: Dikush ia ka qëlluar e dikush jo, por t’i duhet vetë të gjurmosh.”7
Nëse sahabet ia kanë qëlluar dhe kanë gabuar (në mendime) sipas Malikut dhe Lejthit, atëherë çka mendon për të tjerët?!