A LEJOHET TË VEPROHET DIÇKA QË NUK PËRPUTHET ME KATËR MEDHHEBET? pjesa 2

Për t’ju përgjigjur si duhet dhe drejtë kësaj pyetjeje çdo lexues, të cilit i intereson feja dhe gjurmon për të vërtetën e pastër, duhet t’i ketë parasysh faktet vijuese:
Ibën Hazmi e ndalon rreptësisht imitimin:
E pesta: Ne i zgjodhëm shprehjet më të buta për sa i përket imitimit, dhe thamë se ai nuk është vaxhib (obligativ) e as sunnet. Mirëpo, përgjegjësia shkencore na dikton që ta njoftojmë lexuesin musliman me atë që tha njëri prej juristëve eminent islam, Ibën Hazmi, i cili thotë: “Imitimi është haram (rreptësisht i ndaluar), dhe askujt nuk i është e lejuar ta merr mendimin e dikujt, me përjashtim të fjalëve të Pejgamberit [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem], pa argument”:
a. Duke u bazuar në ajetin: “Përvetësoni atë që ju është zbritur nga Zoti juaj, e mos zini miq (përkrahës) pos Tij.” (El-A’raf: 3) Po ashtu ajetin: “E kur u thuhet atyre (idhujtarëve): ‘Pranoni atë që All-llahu e shpalli!’ Ata thonë: ‘Jo, ne ndjekim atë rrugë në të cilën i gjetëm prindërit tanë!“ (El-Bekare: 170) Ata që nuk i imitojnë tjerët i lavdëroi në ajetin: “… e ti përgëzoj pra robërit e Mi! Të cilët i dëgjojnë fjalët dhe pasojnë atë më të mirën prej tyre. Të tillët janë ata që All-llahu i udhëzoi në rrugën e drejtë dhe të tillët janë ata të mençurit.” (Ez-Zumer: 17-18)
b. Po ashtu edhe në ajetin kur’anor: “… Nëse nuk pajtoheni për ndonjë çështje, atëherë parashtrone atë te All-llahu (te libri i Tij) dhe tek i dërguari, po qe se i besoni All-llahut dhe Ditës së Fundit.” (En-Nisa: 59) Pra, All-llahu i Madhërishëm nuk e lejoi shtrimin e çështjeve për të cilat kemi mospajtime te dikush tjetër veç Kur’anit dhe Sunnetit, e, po ashtu, e ndaloi edhe mbështetjen në fjalët e njeriut gjatë mospajtimeve për ndodnjë çështje, sepse ajo nuk është Kur’an dhe Sunnet.
c. Gjithë sahabet, prej të parit e deri tek i fundit, po ashtu edhe gjithë tabi’inët (pasardhësit e sahabeve), prej të parit e deri tek i fundit, janë unanim në ndalimin e bazimit në të gjitha mendimet e ndonjë njeriu, qoftë se ka jetuar në kohën e tyre apo para tyre. Andaj, le ta dijë ai person i cili i ka marrur të gjitha mendimet e Ebu Hanifes, të Malikut, të Shafiut apo të Ahmedit, Zoti qoftë i kënaqur me ta, se ai e ka kundërshtuar konsenzusin e mbarë Ummetit, prej të parit e deri tek i fundit, pa mos patur asnjë dyshim në këtë kundërshtim, e po ashtu ai nuk mund të gjejë bashkëmendimtar që i ka parapri në të tre shekujt e lavdëruar; ai, pra, nuk e ka ndjekur rrugën e besimtarëve. Zoti na ruajt prej kësaj grade.
ç. Po ashtu, të gjithë juristët e përmendur kanë ndalur që të imitohen nga të tjerët, e kush e bënë këtë ai i ka kundërshtuar vetë ata.
d. Po ashtu, ç’është ajo që i bëri këta njerëz më meritor për t’u imituar, se sa Omer ibn Hattabi, Ali ibn Ebi Talibi, Ibn Mes’udi, Ibn Abbasi apo Aisheja, nëna e besimtarëve, Zoti qoftë i kënaqur me të gjithë. Nëse kishte qenë i lejuar imitimi, atëherë çdo njëri prej tyre do të ishte më meritor për t’u ndjekur se çdo kush tjetër.8
Më meritor për këto fjalë janë dijetarët të cilët e kanë lexuar Kur’anin, Hadithin, Fikhun, Usulin, dhe e kanë mësuar gjuhën dhe disciplinat e saj, por, krahas gjithë kësaj, ata përsëri nuk e kanë lodhur veten me gjurmime komparative dhe analitike, duke iu dhënë përtacisë dhe duke anuar kah komoditeti. E kur ndonjë prej tyre gjurmon, bën komparacione dhe klasifikime të argumenteve dhe mendimeve, gjë që është tipar i dijetarit të vërtetë, i thonë: “Ndal, kush je ti? Leri njerëzit ashtu si janë mësuar prej vegjëlie”, dhe i vërsulen sikur ai është duke thirrur në diç të mbrapshtë!
Ndërkaq, për sa i përket masës së gjërë, ne nuk pajtohemi me mendimin e Ibn Hazmit se imitimi për ata është i ndaluar, por ndoshta këtë do ta diskutojmë në ndonjë rast tjetër.
Jozakonshmëria e dispozitave është çështje relative:
E gjashta: Jozakonshmëria e një dispozite është çështje relative: ndoshta një dispozitë që duket e pa zakonshme në një shoqëri, është normale dhe shumë e kapshme në një shoqëri tjetër; po ashtu, ndoshta një dispozitë e cila shkakton çudi dhe habi në një periudhë kohore, në një periudhë tjetër bëhet normale dhe e pranueshme, bile ajo që ndryshon prej saj bëhet e çuditshme. Pra, jozakonshmëria nuk është çështje standarde e as konstante, por ajo ndërron me ndërrimin e vendit dhe kohës.
Për këtë do të sjellim disa shembuj:
Ata që janë edukuar në frymën e medhhebit shafiit e shohin të pazakonshme dhe gabim që të falë njeriu xhumanë pa mos i falur dy rekate para saj, ndërkaq ata të medhhebit malikij e shohin të kundërtën.
Ambienti shafiit do ta shihte shumë të pazakonshme mos leximin me zë të “Bismilahir-rahmanir-rahim” me suren Fatiha në namaz, për dallim prej malikijve të cilët nuk e lexojnë aspak dhe hanefijve të cilët nuk e lexojnë me zë.
Po ashtu, ambientin shafiit e habit namazi i muslimanit i cili e prek gruan dhe nuk merr abdest përsëri, e po ashtu edhe namazi i atij që stërpiket me urinat e deveve, lopëve, deleve, pa mos i larë ato, për dallim prej malikijve dhe të tjerëve të cilët janë të mendimit se urina dhe baglat e çdo kafshe që i hahet mishi janë të pastra. Bile pa masë habitet me njeriun i cili falet ndërkaq e ka prekur një qen i djersitur, për dallim prej malikijve të cilët mendojnë se qeni është i pastër.
Në kohën tonë hasim disa dispozita të cilat janë miratuar nga disa dijetarë, e që në fillim janë pranuar me habi, injorim dhe rezervë, por nuk shkoi shumë kohë dhe ato arritën të afrohen në mendjet dhe zemrat e njerëzve. Kështu argumentueshmëria e tyre u sqarua, pikëpamja e tyre u ndriçua, dhe pjesës dërrmuese të Ummetit do t’i bëhet e qartë se dispozitat në fjalë korespondojnë me urtësinë e Sheriatit i cili miratoi çdo gjë që sjell dobi dhe eviton dëmet. Pra, këto dispozita u bënë të pranueshme pasi u refuzuan, dhe u bënë të zakonshme pasi u injoruan.
Të këtij lloji janë ndryshimet e mëdha që janë bërë në dispozitat e familjes, e që quhen e Drejta civile, si për shembull mos zbatimi i shkurorëzimit të pa prerë (të kushtëzuar), me të cilin synohet imponimi i kryerjes apo ndalimit nga ndonjë vepër, e po ashtu trajtimin e shkurorëzimit tre herë me një shqiptim si shkurorëzim i një fish. Po ashtu, ligji i testamentit obligativ të cilin e pranojnë djemtë e babait të vdekur nga ashpërsia e mixhallarëve dhe mospërfillja e gjyshërve. Kjo për njerëzit në fillim ishte e çuditshme, por pastaj u bë shumë normale për ta. E pse jo, kur ajo bazohet në Kur’an?
Termi “jo i zakonshëm” nuk ka domethënie të caktuar. Nëse me këto dispozita konsistohet në ato që janë në kundërshtim me mendimin e shumicës së dijetarëve, për këtë Ibn Hazmi thotë: “Në frymën e metodologjisë së Ebu Hanifes, Shafiut dhe Malikut, miratuam si qëndrime të tyre qindra çështje, çdo njëri prej tyre përkitazi me to artikuloi qëndrime të cilat nuk i kemi dëgjuar nga ndonjë musliman para tyre dhe për këtë shkak u paraqit habi tek ata!”9
Mendimi i qëlluar nuk varet nga popullariteti:
E shtata: Mendimi i qëlluar nuk do të thotë të jetë domosdo edhe i popullarizuar, kurse mendimi i gabuar të jetë domosdo edhe i çuditshëm, sepse mendimi i qëlluar dhe i gabuar te dijetarët e mirëfilltë nuk janë të varur nga popullariteti dhe jo zakonshmëria. Kjo ngase ka shumë dispozita të njohura të cilat bien poshtë kur të debatohen dhe shqyrtohen argumentet e tyre, e, po ashtu, ka edhe shumë dispozita jo të zakonshme të cilat në sajë të argumenteve që i mbështesin qartësohen si dielli në mesditë.
Andaj, për muslimanin i cili përkujdeset që në fé ta zgjedh më të mirën, peshojë e tij për njohjen e të vërtetës duhet të jetë fuqia dhe qartësia e argumentit, e jo popullariteti i mendimit apo numri i madh i atyre që e përkrahin dhe e ndjekin atë.
Sikur të ishte standard i të vërtetës ndjekja e saj nga pjesa dërrmuese dhe besimi i shumicës në të, Islami do të ishte jo valid në mesin e religjioneve të devijuara dhe në besim të gabuara, ithtarët e të cilëve janë qindra milionë. All-llahu i Madhërishëm thotë: “Po ti edhe pse lakmon (për besimin e tyre), shumica e njerëzve nuk do të besojnë.” (Jusuf: 103); “Në qoftë se u bindesh shumicës (mohuese që janë) në tokë, ata do të largojnë ty nga rruga e All-llahut.” (El-En’amë: 116); “… por shumica e njerëzve nuk besojnë.” (Er-Ra’d: 1); “… por shumica e tyre nuk e dinë (se çka do t’i gjente më pas).” (El-En’amë: 37); “… nuk kuptojnë” (El-Huxhurat: 4); “… nuk falënderojnë.” (Junus: 60)
Abdullah ibn Mes’udi nuk u pajtua me shumicën e njerëzve në disa qëndrime dhe mendime, dhe disa nxënës të tij e pyetën: “A nuk e ndjek shumicën?” Ai tha: “Shumicë është kur e qëllon të vërtetën, edhe me qenë i vetmuar!” Ibn Mes’udi na ka tërhequr vërejtjen për kohën kur do të çrregullohen standardet, ashtu që njerëzve do t’u bëhet normale e pavërteta, ndërkaq jo e zakonshme e vërteta, do ta njohin të keqen, kurse do ta injorojnë të mirën. Ç’do të bëni kur do të zhyteni në një kaos në të cilin njerëzit do ta kalojnë jetën, plak e i ri; kjo do të jetë në praktikën e njerëzve dhe do ta trajtojnë sunnet të Pejgamberit, ashtu që kur do të ndryshohet do të thuhet: U ndërrua sunneti, apo kjo është e urrejtur!
Si argument për atë se jo zakonshmëria nuk është gabim mjaftojnë disa ajete nga Kur’ani Fisnik, praktikimi i të cilave është lënë anash bile edhe në kohën e sahabeve, ashtu që dispozitat e tyre u bënë të çuditshme për njerëzit, si për shembull ajeti: “Kur të prezentojnë në pjesëtimin e pasurisë që ka lënë i vdekuri të afërm, bonjak dhe varfnjakë (që nuk janë pjesëtarë në trashëgim), jepnu nga ajo (pasuri e lënë) dhe atyre thuanu fjalë të mira.” (En-Nisa: Disa dijetarë menduan se ky ajet është i deroguar, andaj nuk vepruan sipas tij. Po ashtu ajeti: “O ju të cilët besuat, ata të cilët i keni në pronësinë tuaj (shërbetorët) dhe ata që nuk kanë arritur moshën e pjekurisë, duhet të kërkojnë leje prej jush (për të hyrë te ju) në tri kohë…” (En-Nur: 58) Ibn Abbasi thotë: “Shejtani ua mori mendjen njerëzve në këtë ajet, dhe nuk vepruan sipas tij.”10
Mospajtimet në çështjet sekondare nuk çojnë në përçarje:
E teta: Mospajtimet në mendime në çështjet diskutabile, për të cilat nuk kemi argumente të prera në autenticitet dhe argumentueshmëri, nuk bën të shkaktojnë përçarje apo kacafytje, sepse sahabet nuk janë pajtuar disa herë në disa çështje, mirëpo kjo nuk ka shkaktuar mes tyre përçarje, armiqësi e urrejtje.
Në mesin e sahabeve, tabi’ineve dhe tjerëve që kanë ardhur pas tyre, ka pasur të tillë që e kanë lexuar “besmelen”, kurse disa tjerë nuk e kanë lexuar; disa prej tyre e kanë lexuar me zë, e disa tjerë pa zë; disa prej tyre bënin dua në namazin e sabahut, kurse disa tjerë nuk bënin; disa konsideronin se abdesti prishet me nxjerrjen e gjakut prej koke (hixhame), nëse rrjedh gjaku prej hunde dhe nëse vjellim, kurse disa tjerë mendonin se këto gjëra nuk e prishin abdestin; disa mendonin se abdesti prishet nëse hahet mish, e disa tjerë nuk mendonin si këta; disa mendonin se ngrënia e mishit të deves e prish abdestin, kurse disa tjerë jo… Por, krahas gjithë kësaj, ata faleshin njëri pranë tjetrit, ashtu sikur që falej Ebu Hanifja me nxënësit e vet, Shafiu dhe të tjerët, Zoti qoftë i kënaqur me ta, pas dijetarëve të Medines, qofshin ata të medhhebit Malikij apo tjerë, edhe pse nuk e lexonin “besmelen” as me zë e as pa zë.
Harun Er-Reshidi doli imam pasi që kishte nxjerrur gjak prej pjesës së pasme të kokës, ndërkaq imam Ebu Jusufi u fal pas tij dhe nuk e përsëriti namazin, kurse imam Maliku i kishte thënë se nuk ka nevojë të merr abdest përsëri.
Imam Ahmedi ishte i mendimit se nxjerrja e gjakut prej pjesës së pasme të kokës dhe rrjedhja e gjakut prej hunde e prishin abdesin, por kur e pyetën: “Nëse prej imamit del gjak dhe ai nuk merr abdest, a do të falesh pas tij?” Ai u përgjigj: “Si mos të falem pas Malikut dhe Seid ibn Musejjibit?!”
Shafiu u fal afër varrit të Ebu Hanifes dhe nuk bëri kunut (lutje brenda namazit), në shenjë respekti ndaj tij, dhe tha: “Ndoshta jemi transferuar në medhhebin e irakianëve.”
Në librin “El-Bezazijje” të medhhebit Hanefij transmetohet prej imam Ebu Jusufit se ai e ka falur namazin e xhumasë pasi është larë në banjo. Ai doli imam në namaz dhe pas namazit njerëzit u shpërndanë. Mirëpo pas një kohe ai u lajmërua se në bunarin e banjos ishte një mi i ngordhur. Ai tha: “Atëherë do ta marrim mendimin e vëllezërve tanë në Medine: se uji kur arrinë sasinë dy pëllëmbë (kul-letejn) nuk fëlliqet.”11
Kjo bëhet për shkak se këto çështje, dhe një sërë çështje tjera të ngjashme me këto, janë fleksibile dhe jo të prera, prandaj në të shumtën e rasteve të dy mundësitë janë të pranueshme, e nëse të dy mënyrat nuk janë të mundshme, atëherë edhe mënyra e qëlluar nuk është e caktuar prerë, ndërkaq ai që nuk ia qëllon, ka arsye, bile edhe shpërblim. Për këtë shkak dijetarët në këso raste njërin prej mendimeve e konsideronin të saktë, por njëkohësisht i konfirmonin edhe mendimet tjera. Ata shpesh thonë: “Ky mendim është më i preferuar, ky tjetri është mendimi i zgjedhur, e ky tjetri është më i dashur për mua.” Ose thonë: “Ne kemi arritur ta njohim vetëm këtë.” Kjo shpesh përmendet në librin El-Mebsut, librin Athar të Muhamed ibn Hasenit dhe fjalët e Shafiut, Zoti qoftë i kënaqur me të gjithë.12
Zoti qoftë i kënaqur me imam Malikun, sa dijetar i shkathtë që ka qenë. Sujutiju rrëfen: Harun Er-Reshidi e konsultoi imam Malikun që librin e tij “El-Muveta” ta varë në Qabe dhe mendimet e tij t’ua imponojë njerëzve. Por imam Maliku i tha: “Jo, kjo nuk bën, sepse shokët e Pejgamberit [sal-lall-llahu alejhi ve selem] kanë patur mendime të ndryshme në çështjet praktike (sekondare) dhe janë ndarë në vende të ndryshme, dhe çdo njëra që është vepruar është sunnet. Reshidi atëherë i tha: “Zoti të bekoftë, o Ebu Abdullah!!” I njëjti rrëfim tregohet të ketë ndodhur edhe me Mensurin.13
Për fund, këtë nuk e shkruaj si mbrojtje për librin “Garibu-l-ahkam”,dhe as që e përkrahi atë në të gjitha detajet që i ka shtruar, por e përkrahi metodologjinë e gjurmimit, komparacionit dhe selektimit të fjalëve. Muslimani duhet ta bëjë veten rob të argumentit dhe faktit. Për atë, çdo dispozitë e cila sipas tij ka argument të fortë, bindet në të dhe është i qetë shpirtërisht në një gjykim të tillë, ai duhet të veprojë sipas saj. Nuk ka pengesë që kjo dispozitë të jetë prej “dispozitave të çuditshme” (garibu-l-ahkam), dhe nuk duhet të frikësohet nëse dispozita e tillë përmban lehtësim për njerëzit, sepse feja jonë nuk ka ardhë me tjetër gjë, pos lehtësimit dhe mëshirës. Pejgamberi [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: “Jam dërguar me fenë e pastër fleksibile…”14 Po ashtu, shokëve të vet u tha: “Lehtësoni e mos vështirësoni”15, “Ju jeni dërguar lehtësues, e nuk jeni dërguar vështirësues.”16
All-llahu i Madhërishëm thotë: “All-llahu me këtë dëshiron lehtësim për ju, e nuk dëshiron vështirësim për ju…” (El-Bekare: 185); “All-llahu dëshiron t’ju lehtësojë (dispozitat), e megjithatë njeriu është i paaftë (për t’u përballuar epsheve).” (En-Nisaë: 28); “All-llahu nuk dëshiron t’ju sjellë ndonjë vështirësi, por dëshiron t’ju pastrojë (prej mëkateve), t’ju plotësojë të mirën e Tij ndaj jush, e që t’i falënderoheni.” (El-Maide: 6)