Thėniet e selefėve pėr Imanin janė tė shumta, prej tyre:
Abdullah bin Ahmed bin Hambel ka thėnė: "E kam dėgjuar babanė tim kur u pyet pėr Irrxhanė (besimin e Murxhive, atyre tė cilėt thonė se Imani nuk shtohet e nuk pakėsohet por ėshtė i njėjtė, konstant), dhe ai tha: Ne themi se Imani ėshtė fjalė dhe vepėr, dhe ai shtohet dhe pakėsohet. Nėse dikush bėn zina dhe pi alkool, Imani i tij do tė pakėsohet. [Kitabus-Suneh, Abdullah bin Ahmed bin Hambel]
Jahja bin Mein ka thėnė: Imani ėshtė fjalė dhe vepėr, Ai shtohet dhe pakėsohet. [Es-Sunetul-Khalal]
I ėshtė thėnė Sufjan bin Ujejnes: "A shtohet e pakėsohet Imani?" Dhe ai u pėrgjigj: A nuk e lexoni Kuranin?: Por kjo vetėm ua shtoi Besimin (Imanin) Ali-Imran, 3:173. Dhe tė ngjashme me kėtė janė pėrmendur mė tepėr se njė herė nė Kuran. Pastaj atij iu tha: "Po pėr pakėsimin e tij? Dhe ai u pėrgjigj: Nuk ka gjė qė shtohet e qė ajo tė mos pakėsohet. [Transmetuar nga Axhurrij me zinxhir tė saktė transmetimi]
Ibn Mesudi, radij-Allahu anhu, ka thėnė: Allahumme zidna Imanan ue Jekinan ue Fikhan (O Allah shtona Imanin, Bindjen dhe tė Kuptuarin). [Transmetuar nga el-Hafidh nė el-Feth dhe ai e shpalli sahijh]
Abdu-Rrahman bin Ebij Hatim ka thėnė:"E pyeta babanė tim (Ebu Hatim er-Razij) dhe Ebu Zurah (er-Razij) pėr Medhhebet e Ehli-Sunetit nė lidhje me themelet e Fesė, ēfarė dinin ata nga dijetarėt e tė gjitha krahinave pėr kėtė, dhe ēfarė besonin ata tė dy nė lidhje me kėtė. Tė dy ata u pėrgjigjėn: Ne dimė nga tė gjithė dijetarėt e tė gjitha krahinave, nga Hixhazi, Iraku, Egjipti, Shami dhe Jemeni se ėshtė prej Medhhebit tė tyre qė: Imani ėshtė fjalė dhe vepėr. Shtohet dhe pakėsohet. [Parimet e Sunetit dhe Besimi i Fesė]
Dhe nėse do tė thuhej ty: Ēfarė ėshtė lidhja mė e fortė e cila nuk do tė kėputet kurrė?
Atėherė, pėrgjigju duke thėnė: (Fjala) La ilahe il-la Allah.7 Kuptimi i (pjesės sė parė) La ilahe (Nuk ka tė adhuruar) ėshtė mohimi dhe (kuptimi i pjesės sė dytė) il-la Allah (pėrveē Allahut) ėshtė pohimi.
***
Dhe nėse do tė thuhej ty: Ēfarė ėshtė ajo qė po mohon ti dhe ēfarė ėshtė ajo qė po pohon ti?
Atėherė, pėrgjigju duke thėnė: Mohimi ėshtė mohimi i ēdo gjėje qė adhurohet veē Allahut dhe pohimi ėshtė njė pohim se i gjithė adhurimi ėshtė njė e drejtė qė i takon vetėm Allahut, pa i pėrshkruar ndonjė shok Atij.
***
Dhe nėse do tė thuhej ty: Kush ėshtė argument pėr kėtė?
Atėherė, pėrgjigju duke thėnė: Thėnia e Tij, tė Lartėsuarit:
Dhe (kujto) kur Ibrahimi i tha babait tė tij dhe popullit tė tij: Me tė vėrtetė unė jam i pafajshėm nga ēfarė ju adhuroni veē Tij, (unė e adhuroj vetėm Atė, Allahun) i Cili mė krijoi mua dhe padyshim qė Ai do tė mė udhėzojė mua. Zukhruf, 43:26,27
----------------------------------------------------------
7.Fjala La ilahe il-la Allah i ka shtatė kushte tė cilat janė: Dija (Ilm), Bindja (Jekijn), Sinqeriteti (Ikhlas), Vėrtetėsia (Sidk), Dashuria (Mehabeh), Nėnshtrimi (Inkijad) dhe Pranimi (Kubul). Disa thonė se janė tetė kushte, dhe kushti i tetė ėshtė Kufri (mohimi total) nė Tagutin.
Dhe nėse do tė thuhej ty: Ēfarė ėshtė mohimi dhe pohimi nė kėtė ajet?
Atėherė, pėrgjigju duke thėnė: Argument pėr mohimin ėshtė:
Dhe (kujto) kur Ibrahimi i tha babait tė tij dhe popullit tė tij: Me tė vėrtetė unė jam i pafajshėm nga ēfarė ju adhuroni. Zukhruf, 43:26
Dhe argument pėr pohimin ėshtė:
Veē Tij (unė e adhuroj vetėm atė, Allahun) i Cili mė krijoi mua dhe padyshim qė Ai do tė mė udhėzojė mua. Zukhruf, 43:27
***
Nėse do tė thuhej ty: Cili ėshtė ndryshimi midis Teuhidit Rububijeh dhe Teuhidit Uluhijeh?
Atėherė, pėrgjigju duke thėnė: Teuhidi Rububijeh ėshtė (Teuhidi) nė veprat e Zotit (Rab), pėr shembull: krijimi, sigurimi, furnizimi, dhėnia e jetės dhe e vdekjes, zbritja e shiut, rritja e bimėve dhe e gjelbėrimit, si dhe sistemimi e rregullimi i tė gjitha ēėshtjeve (pra, tė cilat i pėrkasin vetėm Allahut). Teuhidi Uluhijeh ėshtė (Teuhidi) nė veprat e robit, pėr shembull: lutja, frika nga dėnimi i Tij, shpresa pėr mėshirėn e Tij, mbėshtetja tek Ai, kthimi tek Ai me pendim, dashuria, frika, zotimi, kėrkimi i ndihmės prej Tij dhe tė tjera lloje adhurimi (qė i pėrkasin vetėm Allahut).
***
Dhe nėse do tė thuhej ty: Kush ėshtė feja jote?
Atėherė, pėrgjigju duke thėnė: Feja ime ėshtė Islami8.
Themeli dhe parimi i saj pėrfshin dy ēėshtje:
E para: Adhurimin e vetėm tė Allahut (d.m.th. Teuhidi), pa i pėrshkruar Atij ndonjė shok, tė ftosh e tė nxitėsh nė kėtė, ta bazosh miqėsinė dhe shoqėrinė nė tė, dhe tė deklarosh Kufrin (mosbesimin) pėr atė qė e braktis Teuhidin.
E dyta: Tė paralajmėrosh dhe tė kėshillosh kundra Shirkut9 nė adhurimin e Allahut tė Lartėsuar dhe tė jesh i palėkundur nė kėtė, ta bazosh armiqėsinė dhe urrejtjen nė tė, dhe tė deklarosh Kufrin pėr atė qė bėn Shirk.
Feja Islame ngrihet mbi pesė shtylla: Tė dėshmosh se askush nuk ka tė drejtė qė tė adhurohet me tė drejtė pėrveē Allahut dhe tė dėshmosh se Muhamedi, sal-Allahu alejhi ue sel-lem, ėshtė i Dėrguari i Allahut, falja e namazit, dhėnia e zekatit, agjėrimi i muajit tė Ramazanit, dhe kryerja e Haxhit (tė paktėn njė herė nė jetė pėr atė qė ka mundėsi)10. Dhe argument pėr Shehadetin ėshtė thėnia e Tij, tė Lartėsuarit:
Allahu dėshmon se la ilahe il-la Huve (nuk ka tė adhuruar tjetėr me tė drejtė veē Tij). Dėshmojnė edhe engjėjt, edhe ata qė kanė dije. Ai e mban krijimin e Tij nė Drejtėsi. La ilahe il-la Huve, i Gjithėfuqishmi, mė i Urti Gjithėgjykues. Ali-Imran, 3:18
-------------------------------------------------------
8.Islami ėshtė pėrkufizuar si: Nėnshtrim total ndaj Allahut me Teuhid dhe dorėzim ndaj Atij me bindje (Taah), si dhe tė mohosh e tė mos e pėrziesh veten me Shirk dhe me njerėzit e tij (mushrikėt). [Tri Parimet Themelore]
9.Shirku ėshtė pėrkufizuar si: Ti lutesh tė tjerėve ndėrkohė qė i lutesh edhe Allahut.[Tri Parimet Themelore]
10.Nė hadithin e famshėm tė Xhibril, Xhibrili i tha tė Dėrguarit tė Allahut, sal-Allahu alejhi ue sel-lem: Mė trego pėr Islamin. Dhe i Dėrguari i Allahut, sal-Allahu alejhi ue sel-lem, u pėrgjigj: Islami ėshtė tė dėshmosh se nuk ka tė adhuruar tjetėr me tė drejtė veē Allahut dhe se Muhamedi ėshtė i Dėrguari i Allahut, falja e namazit, dhėnia e Zekatit, agjėrimi i muajit tė ramazanit, dhe kryerja e Haxhit (njė herė nė jetė) pėr atė qė ka mundėsi qė ta kryejė. [Transmetuar nga Muslim]
Argument se Muhamedi, sal-Allahu alejhi ue sel-lem, ėshtė i Dėrguari i Allahut11, ėshtė thėnia e Tij, tė Lartėsuarit:
Muhamedi nuk ėshtė babai i ndonjė burri prej jush, por Ai ėshtė i Dėrguari i Allahut dhe i fundit (vula) i Profetėve. Ahzab, 33:40
Argument pėr sinqeritetin (Ikhlas)12 nė adhurim dhe argument pėr namazin dhe zekatin ėshtė thėnia e Allahut tė Lartėsuar:
Dhe ata nuk u urdhėruan pėr tjetėr veēse qė ta adhuronin Allahun tė vetėm dhe qė ta bėnin fenė (adhurimi) tė sinqertė vetėm pėr Tė, dhe tė kryenin namazin e tė jepnin zekatin - kjo ėshtė Feja e drejtė. Bejine, 58:5
Dhe argument pėr agjėrimin ėshtė thėnia e Allahut tė Lartėsuar:
O ju qė besoni! Ju ėshtė urdhėruar juve Agjėrimi (Saum) ashtu siē u qe urdhėruar edhe atyre pėrpara jush, me qėllim qė tė mund tė bėheni tė devotshėm (mutekunė, tė pėrkushtuar ndaj Tij). Bekare, 2:183
-----------------------------------------------------------------
11.Allahu i Lartėsuar ka thėnė:
Muhamedi nuk ėshtė tjetėr veēse i Dėrguar. Vėrtet shumė tė dėrguar kanė kaluar para tij. Nė qoftė se ai vdes ose vritet, atėherė a do tė ktheheshit ju menjėherė prapa (si mosbesimtarė)? Dhe ai qė kthehet pėrsėri prapa (nė mosbesim), as dėmin mė tė vogėl nuk i shkakton Allahut. Dhe Allahu do ti shpėrblejė falėnderuesit. Ali-Imran, 3:144
Dhe thėnia e Allahut tė Lartėsuar:
Muhamedi ėshtė i Dėrguari i Allahut dhe ata qė janė me tė janė tė ashpėr ndaj mosbesimtarėve dhe tė mėshirshėm me njėri-tjetrin. I sheh ata duke bėrė ruku dhe sexhde (kur i falen Allahut ). Feth, 48:29
Dhe kuptimi i fjalės Muhameden Resulullah ėshtė: Ti bindesh atij (Taah) nė atė qė ai ka urdhėruar, tė besosh atė qė na ka lajmėruar, tė largohesh nga ajo qė na ka ndaluar, dhe tė mos e adhurosh Allahun pėrveē se me atė qė ai e ka pėrshkruar. [Tri Parimet Themelore]
12.Sinqeriteti (Ikhlas) ėshtė pėrkufizuar si: Qė personi tė synojė qė tė afrohet mė tepėr tek Allahu i Lartėsuar nėpėrmjet adhurimit tė Tij dhe tė synojė arritjen dhe fitimin e tokės sė dinjitetit tė tij (Xhenetin, dhe Allahu e din mė sė miri). Kjo do tė thotė qė robi duhet tė jetė i sinqertė vetėm pėr hir tė Allahut tė Lartėsuar nė qėllimet e tija, i sinqertė vetėm pėr hir tė Allahut nė dashurinė e tij, i sinqertė vetėm pėr hir tė Allahut tė Lartėsuar nė lavdėrimin e Tij, i sinqertė vetėm pėr Allahun e Lartėsuar, qoftė jashtė apo brenda tij, duke mos pasur pėr qėllim apo duke mos dashur asgjė pėrveē Fytyrėn e Allahut tė Lartėsuar dhe arritjen e tokės sė dinjitetit tė tij (Xhenetin, dhe Allahu e din mė sė miri), siē thotė Allahu i Lartėsuar:
Thuaj: Vėrtet namazi im, kurbani im, jeta ime dhe vdekja ime janė (vetėm) pėr Allahun, Zotin e gjithēkaje qė ekziston. Ai nuk ka asnjė shok e tė barabartė me Tė dhe pėr kėtė unė jam urdhėruar dhe unė jam i pari i Muslimanėve. En-Am, 16:162,163
Dhe thėnia e Allahut tė Lartėsuar:
Dhe kthehuni me pendim dhe bindje (me Teuhid dhe Iman tė vėrtetė) te Zoti juaj dhe nėnshtrojuni Atij (nė Islam). Zumer, 39:54
Dhe thėnia e Allahut tė Lartėsuar:
Dhe i adhuruari juaj ėshtė Njė Zot (Ilahun), kėshtu qė ju vetėm Atij duhet ti dorėzoheni. Haxh, 22:34 [Sherh Usulus-Sitteh]
Dhe argument pėr Haxhin ėshtė thėnia e Allahut tė Lartėsuar:
Dhe Haxhi ėshtė njė detyrė qė njerėzit i detyrohen Allahut, pėr ata qė kanė mundėsi qė ta kryejnė atė, dhe kushdo qė nuk beson, atėherė Allahu nuk ka nevojė pėr gjithēka qė ekziston! Ali-Imran, 3:97
Parimet e Imanit janė gjashtė: Tė besosh nė Allahun, engjėjt e Tij, librat e Tij, tė dėrguarit e Tij, Ditėn e Fundit, dhe nė Kaderin, nė tė mirėn dhe tė keqen qė vjen prej tij.13
Kurse Ihsani ėshtė qė ta adhurosh Allahun sikur ti po e shikon Atė, por edhe pse ti nuk e sheh Atė, ti e adhuron Atė duke e ditur qė Ai po tė sheh ty.14
***
Dhe nėse do tė thuhej ty: Kush ėshtė Profeti yt?
Atėherė, pėrgjigju duke thėnė: Ai ėshtė Muhamedi, i biri i Abdullah bin Abdul-Mutalib bin Hashim, dhe Hashimi ėshtė nga Kurejshėt, dhe Kurejshėt janė nga Arabėt, dhe Arabėt janė nga pasardhėsit e Ismail bin Ibrahim el-Khalil, paqja dhe bekimet mė tė larta qofshin mbi Profetėt tanė, Ibrahimin dhe Ismailin.
Atdheu i Muhamedit, sal-Allahu alejhi ue sel-lem, ėshtė Meka, dhe ai, sal-Allahu alejhi ue sel-lem, u shpėrngul pėr nė Medine. Ai jetoi 63 vjet; 40 prej tyre ishin para profecisė sė tij dhe 23 vjet prej tyre kur ai ishte Profet dhe i Dėrguar. Ai u bė Profet me Suren Alak15, dhe u bė i Dėrguar me Suren Mudethir16.
***
Dhe nėse do tė thuhej ty: A ka vdekur ai apo ėshtė ende i gjallė?
Atėherė, pėrgjigju duke thėnė: Ai ka vdekur dhe feja e tij do tė qėndrojė deri kur tė vijė Ora e Fundit,
dhe argument ėshtė thėnia e Allahut tė Lartėsuar:
Sigurisht qė ti (O Muhamed) do tė vdesėsh dhe padyshim qė edhe ata do tė vdesin. Pastaj Ditėn e Ringjalljes para Zotit tuaj ju do tė kundėrshtoni njėri-tjetrin. Zumer, 39:30,31
--------------------------------------------------
13.Nė hadithin e famshėm tė Xhibrilit, Xhibrili i tha Profetit, sal-Allahu alejhi ue sel-lem: Mė trego pėr Imanin. Profeti, sal-Allahu alejhi ue sel-lem, u pėrgjigj: (Imani ėshtė) tė besosh nė Allahun , engjėjt e Tij, librat e Tij, tė dėrguarit e Tij, Ditėn e Fundit, dhe tė besosh nė Kaderin, nė tė mirėn dhe tė keqen qė vjen prej tij. [Transmetuar nga Muslim]
14.Pėrsėri nė hadithin e famshėm tė Xhibrilit, Xhibrili i ka thėnė Profetit, sal-Allahu alejhi ue sel-lem: Mė trego pėr Ihsanin. Profeti, sal-Allahu alejhi ue sel-lem, u pėrgjigj duke thėnė: (Ihsani ėshtė qė) ta adhurosh Allahun sikur ti po e shikon Atė, por edhe pse ti nuk e sheh Atė, ti e adhuron Atė duke e ditur se Ai po tė sheh ty. [Transmetuar nga Muslim]
15.Allahu i Lartėsuar ka thėnė:
Lexo! Me emrin e Zotit tėnd i Cili ka krijuar (gjithēka qė ekziston). Ai e ka krijuar njeriu nga njė copė gjaku tė mpiksur. Lexo! Dhe Zoti yt ėshtė mė Bujari. I Cili u ka mėsuar (shkrimin) me laps. Ai i ka mėsuar njeriut atė qė ai nuk e dinte. Alak, 96:1-5
16.Allahu i Lartėsuar ka thėnė:
O ti (Muhamed) i mbėshtjellė me rroba! Ngrihu dhe kėshillo! Dhe zotin tėnd madhėro! Dhe rrobat e tua pastro! Dhe larg nga idhujt qėndro! Dhe mos u mburr me atė qė jep e tė tė duket shumė! Dhe pėr hir tė Zotit tėnd duro! Mudethir, 96:1-7
Dhe tė gjithė njerėzit qė kanė vdekur do tė ringjallen,
dhe argument ėshtė thėnia e Allahut tė Lartėsuar:
Prej saj (tokės) Ne ju kemi krijuar, nė tė do tju kthejmė, dhe prej saj Ne do tju nxjerrim pėrsėri edhe njė herė tjetėr. Ta-Ha, 20:55
Dhe kushdo qė nuk beson nė kėtė ringjallje ėshtė Kafir (mosbesimtar), dhe argument ėshtė thėnia e Allahut tė Lartėsuar:
Ata qė nuk besuan pretendojnė se nuk do tė ringjallen mė kurrė. Thuaju: Po! Pėr Zotin tim! Ju pa asnjė dyshim qė do tė ringjalleni, pastaj ju do tė njoftoheni (dhe do tė shpėrbleheni) pėr atė ēfarė keni punuar dhe kjo ėshtė mjaft e lehtė pėr Allahun. Tegabun, 64:7
Dhe paqja dhe bekimet e shumta qofshin mbi Muhamedin, mbi familjen e tij dhe mbi shokėt e tij!
------------------------------